تعریف مزاج از دیدگاه ابوعلی سینا

مزاج عبارت از چنان کیفیتی است که از واکنش متقابل اجزای ریز مواد متضاد،بوجود می آید.در این واکنش متقابل بخش زیادی از یک یا چند ماده با یخش زیادی از ماده یا مواد متخالف با هم می آمیزند ،بر هم تاثیر می کنند و از این آمیزش کیفیت متشابهی حاصل میشود که آن را مزاج نامیده اند و قوای اولیه آن عبارتند از (1) عنصر گرمی ، (2) عنصر سردی ، (3) تری ،(4) عنصر خشکی و این مزاجها بر حسب تقسیم عقلی بطور مطلق و بدون رعایت نسبت بر دو قسم است

مزاج معتدل:   مزاجی است که در آن مقادیر کیفیات متضاده در ترکیب متساوی و متقادم باشند و این مزاج تحقیقات کیفیت متوسط بین آنهاست. مزاج نا متعادل : مزاجی است که در حد وسط بین کیفیات متضاده قرار نداشته باشد یعنی به یکی از آنها گرایش بیشتری داشته باشد .این گرایش یا به سوی یکی از دو کیفیت سردی و گرمی یا تری و خشکی است و یا به سوی دو تا از آنهاست  . نتیجه این گرایش بهم خوردن اعتدال است.لیکن در صنعت طب ملاک اعتدال نه این است و نه آن . طبیب باید این را بطور مسلم بداند که مزاج به معنای یاد شده اصلا وجود ندارد تا چه برسد به مزاج انسان یا اندام او ، و باید دانست که لفظ " اعتدال " در اصطلاح طبیان کیفیت بدن و یا اندامی است که در آن عناصر در هم آمیخته از لحاظ چندی و چونی ،با هم چنان سهم عادلانه ای شرکت کرده باشند که مزاج نیازمند آن است . اگر آن عناصر مورد نیاز مزاج و سهم عادلانهای که از آن برخوردار است ، به " اعتدال "در مفهوم لغوی آن بسیار نزدیک شده باشد ، باز اعتدال در انسانها متفاوت است.زیرا ممکن است انسانی از انسان دیگر معتدل المزاج تر باشد و اعتدالی که در یکی صادق است ،نصیب دیگری نشده باشد .

منبع:کتاب قانون-ابو علی سینا